KARŞILAŞTIRMALI ARAPÇA TÜRKÇE BAĞLAÇLAR

Yrd. Doç. Dr. Candemir Doğan

Bağlaçlar her dilde ileri düzey edebî ifade araçlarıdır. Edipler üsluba bediî incelik, mana kıvraklığı ve beyan güzelliği kazandırmak için itinayla bağlaçları kullanırlar. İfade uyumlu bir ahengi, ileti engin bir anlamı ve anlatım zarif edebî bir zevki bağlaçların ustalıkla kullanımıyla kazanır. Belagat ve fesahatle ifadeler arasında ince bir zevkle bağlantı sağlama aracı olan bağlaçlar, dil ögeleri arasında küçük, basit ve ihmal edilebilir gibi görünse de, sanılandan çok daha büyük ve önemli görevler yüklenir. Tercümede bağlaçların göz ardı edilmesi ciddi anlam kayıp, kayma ve aktarım eksikliklerine sebep olur. Bunun için günümüz yabancı dil öğretim bilimi, anadil ile hedef dil arasında karşılaştırmalı olarak bağlaçların öğretimine özel ilgi gösterir. Çünkü bağlaçlar arası eşleşme, diller arası aktarımı denkleştirmenin bir göstergesi ve aynı zamanda hedef dilin sağlıklı öğrenim ve öğretimi için de çok önemli bir araçtır. Bağlaçları öğrenim, öğretim ve tercüme açısından yeni bir bakışla karşılaştırmalı olarak değerlendiren bu kitap iki bölümden oluşur.

Birinci bölümde; bağlaçların dil dilbilim, genel ve teorik dilbilim, uygulamalı dilbilim, karşılaştırmalı dilbilim ve karşıtsal dilbilime göre keyfiyet ve işlevleri belirlenerek yapılacak olan karşılaştırmanın sistematik esasları belirlenir. Arapça ile Türkçenin karşıtsal tahlili, anadil ile hedef dil arasında karşılaştırmalı dil incelemeleri ve karşılaştırmalı öğretim konuları işlenir. Arapça ile Türkçenin biçimbilim, sözdizimi anlambilim açısından karşıtsal tahlili yapılır ve her iki dilde bağlaçların yeri belirlenir. Arapça ile Türkçe dil birimlerini birbirine bağlama biçimleri farklı iki ayrı dil olsa da, etkileşim sonucu aralarında önemli bağlaç alışverişinin olduğu ve bunun doğal bir sonucu olarakta Türkçe, bünyesine yabancı bağlaç sistemini özümseyerek kendi bağlaçlarını üreterek bağlaç zengini bir dil olduğu açıklanır.

Genel olarak dil ve dilin mahiyeti ve bu olguya göre bağlaçların her iki dil içindeki yeri, teorik ve uygulamalı dilbilime göre bağlaçlar tanımlanır ve işlevi belirlenir. İncelemede uygulanacak karşılaştırma esasları, karşılaştırmalı ve karşıtsal dilbilime göre yapılacağından önce bu iki disipline uygun karşılaştırma esasları belirlenir. Anadil ile hedef dilde bağlaçların yeri, önemi ve nasıl inceleneceği belirlenir, önce genel anlamda karşıtsal bir yöntemle tahlil edilir ve benzerlikler ile zıtlıkları karşılaştırılabilirlik özellikleri ile karşılaştırma esasları ortaya konur ve karşılaştırmaya ön hazırlık yapılır. Belirlenen esaslara uygun olarak Arapça ile Türkçenin karşıtsal biçimbilim, sözdizimi ve anlambilim alanlarında benzeşen veya çelişen yönlerden tahlili yapılır. Elde edilen sonuçlara göre bağlaçlar biçimbilim, sözdizimi ve anlambilim esaslarına uygun olarak çoğu zaman karşıtsal ve gerektiğinde de karşılaştırmalı yöntemle çözümlenir.

İkinci bölümde; belirlenen esaslara uygun olarak klâsik Arap dilbilginleri tarafından bağlaç sayılan bağlama edatları, Türkçe bağlaçlarla karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Her bir bağlacın önce genel anlamda tanıtımı ve sonra da anlam ve kullanım biçimlerine uygun alt başlıklarda ayrıntılı olarak işlenmiştir. Bağlacın Arapçada kullanımı, anlamları belirlendikten sonra da bağlacın geçtiği ayetin Türkçeye aktarımı ile tercümeler arası farklar gösterilmeye çalışılmıştır. Arapça anlama en yakın tercümeyi bulmak maksadıyla, Türkçe tercümeler arsından model olarak: D.İ.B., T.D., E.H. Yazır, H.B. Çantay, Ö.N. Bilmen, Fizilali’l-Kur’an, İbn Kesîr ve Suat Yıldırım’ın tercümeleri seçilmiştir. İki dil arası ortak kullanımlı bağlaçlar çoğu zaman aktarımda birbirinin yerini tutabilir. Ancak Arapçada bir bağlacın farklı yapılar içinde âdeta iç içeymiş gibi farklı çok anlamda kullanılma özelliği ve yapı içinde hangi anlamda kullanıldığını tam olarak seçmenin zorluğu, tercümenin ana problemlerden birini oluşturur. Bağlacın anlamının tam belirlenmemesi veya göz ardı edilmesi, tercümede anlam ve anlatım zevkini zayıflattığı gibi tercümenin zorlama ifadeler yığını olduğu hissini uyandırır. Bu problem, bağlacın kullanıldığı tüm anlam türlerinin karşılaştırma yoluyla bilinmesi ve bağlam içinde hangi anlamda kullanıldığının tercümeye yansıtılmasıyla çözülür. Bunun için hareket noktası bağlam olmayan bağlaç aktarımlarının isabetli olma oranı oldukça düşüktür. Özellikle Arapçada (و) bağlacının on dokuz değişik anlamda kullanılması ve bunların Türkçe tek eş bir bağlaçla karşılanmaması ve yerine göre farklı pek çok bağlacın kullanım tercümede özel itina gerektirir. Bağlam; bağlacın anlamını belirleyen en önemli bir etken olduğundan tercümedeki önemi açıklanır.

Mısırlı iki Türkolog’un inceleme ve takdim yazıları ile bibliyografya ve sonuç içeren kitap, Kuranıkerim ve onun tercümelerini karşılaştırmalı olarak ilk ele alması, iki dil arasında öğrenim-öğretim ve tercüme çalışmalarına çok önemli katkı sağlayacak ve yeni boyutlar kazandıracak niteliktedir. 1.baskı, Daru’l-Beyani’l-Arabî Yayını, Kahire 2008, (IV + 226 sayfa, karton kapak)

Ayrıntılı bilgi için; Tel:05064348455 E-Mail: can.dogan@hotmail.com